Հայոց լեզու

Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտությանլրացնելով բացթ ողած տառերը։

Քարի մշակման վարպետությունըմիջնադարյան Հայաստանում առավել հարուստ ձևով է արտահայտվել խաչքարերի արվեստում։ Պահպանելով կանոնիվ երածված կառուցվածքը՝ խաչքարերի հարդարանքի մեջ, տասնմեկերորդ դարից սկսած, գերիշխող են դառնում երկրաչափական-գծային ու բուսական բարդ հյուսվածքավոր զարդանախշերը։ Ընդ որում, բեկվող գիծը, ստեղծելով երկրաչափական կոնկրետ պատկեր, չի ընդհատվում նույնիսկ այն դեպքում, երբ դադարում է ուղղաձիգ լինելուց և ներփակվում մի այլ երկրաչափական ձևի մեջ (շրջանակ,քառանկյունի)։ Դրանց օրինաչափ հաջորդականությունն  ուշաղկապվածությունը, ստեղծելո վորոշակի ռիթմ, եզրագծում են խաչքարը։ Գծային հյուսվածքը թվում է անսկիզբ-անվերջ,իր շարժման ընթացքի մեջ փոխակերպվում մի ձևից մյուսը՝  չսահմանգծելով սկիզբն ու ավարտը։ Այս պարագայում զարդապատկերը իր անընդմեջ հյուսվածքի շնորհիվ դառնում է անսահմանության ու հավերժականության գաղափարի արտահայտություն։

«Հայկական խաչքարեր» գրքից(տեքստի հեղ. Լ. Ազարյան) Ազնվամորին(մոռ) վարդազգիներիընտանիքին պատկանող 1-1,5 մ բարդրությամբ թուփ է կամ կիսաթուփ։Տերևները բարդ են՝ եռամասնյա, վերջից գրեթե մերկ ու կանաչ, ներքևից՝թաղիքանման ու սպիտակավուն։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է,ծաղկաթերթիկները սպիտակ են,պտուղը բազմակորիզավոր է։ Բույսը ծաղկում էհունիս-հուլիս, պտղակալում՝հուլիս օգոստոս ամիսներին։ Ձմեռելուց հետո բերք էտալիս միայն երկրորդ տարում ու չորանում երրորդ տարում։ Դեռևս հին հույներն ու հռոմյացիներնանտառից հավաքած ազնվամորու պտուղներն օգտագործել են ոչ միայնուտելու, այլև բուժական նպատակներով։ Հին Ռուսիայումօրգանիզմի առույգության համարառավոտյանն ժամերին ըմպել ենազնվամորու և լոռամրգու պտուղներիցպատրաստված խոշապ(մրգահյութ)։ բ) Հայրենական ժողովրդականբժշկության մեջ ազնվամորուպտուղների թուրմը լայնորեն կիրառվում է գրիպի,մի շարք ցրտառական հիվանդությունների ժամանակ։Պտուղները լայն կիրառում ունեն նաևլնդախտի, սակավարյունության, ստամոքսայինցավերի ժամանակ։ Օգտագործվում են նաև մարսողությունը լավացնելու ևալկոհոլային հարբածությունից սթափեցնելու նպատակներով։ Հայկական ժողովրդական բժշկությանմեջ ազնվամորու պտուղները լայն կիրառում են ունեցել տենդայինհիվանդությունների, իսկ ծաղիկներիթուրմը՝ օձի կծածի դեպքերում։

Գործնական քերականություն 
1.Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով բաց
թողած տառերը (նաև կրկնակ)։
Քարի մշակման վարպետությունը միջնադարյան Հայաստանում առավել
հարուստ ձևով է արտահայտվել խաչքարերի արվեստում։ Պահպանելով կանոնի
վերածված կառուցվածքը՝ խաչքարերի հարդարանքի մեջ, տասնմեկերրորդ
դարից սկսած, գերիշխող են դառնում երկրաչափական-գծային ու բուսական
բարեհյուսվածքավոր զարդանախշերը։ Ընդ որում, բեկվող գիծը,
ստեղծելով երկրաչափական կոնկրետ պատկեր, չի ընդհատվում նույնիսկ այն
դեպքում, երբ դադարում է ուղղաձիգ լինելուց և ներփակվում մի այլ
երկրաչափական ձևի մեջ (շրջանակ, քառանկյունի)։ Դրանց օրինաչափ
հաջորդականությունն ու շաղկապվածությունը, ստեղծելով որոշակի ռիթմ,
եզրագծում են խաչքարը։ Գծային հյուսվածքը թվում է անսկիզբ-անվերջ, իր
շարժման ընթացքի մեջ փոխակերպվում մի ձևից մյուսը՝ չսահմանագծելով
սկիզբն ու ավարտը։ Այս պարագայում զարդապատկերը իր անընդմեջ
հյուսվածքի շնորհիվ դառնում է անսահմանության ու հավերժականության
գաղափարի արտահայտություն։ 

Բառարանաընթերցում

 

Фев8

Վահան Տերյան

ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԲԵՐԸ
Դալուկ ու կնճռոտ, դեմքերով տխուր,
Կյանքի որբերն են անցնում համրորեն.
Աչքերն անարցունք, շրթունքները լուռ,
Մենակ, դժնադեմ…
Ա՜խ, ես սիրում եմ այդ վշտածրար
Դեմքերը դաժան՝ տառապած մարդոց,
Որ մենակ շավղով օրորում են հար
Նոր արևի բոց….
Կյանքի որբերը…. վշտերով սնված,
Փըշոտ ճամփեքից ոտքերը արնոտ,
Մարդկանցից մերժված, բախտից հալածված,
Ճակատներ կնճռոտ…
ուուրների պես մտքերի հետքին
Գնում են անդուլ, գնում են անվերջ —
Անլուր աշխարհի անմիտ անեծքին
Գնում են հավերժ…
Մենակ ոգիներ, մերժված խոսքի պես,
Հոգուս եղբայրներ, սև կյանքի որբեր,
Եկեք իմ գիրկը, գուրգուր եմ ես ձեզ,
Մենակ ոգիներ…
Դալուկ — Դժգույն, գույնը գցած, գունատ
Դժնադեմ — Դաժանադեմ
Վշտածրար — Վշտով ծրարված՝ պարուրված՝ համակված
Շավիղ — Ճանապարհ, ուղի, արահետ, կածան
Անդուլ — Անդադար, անդադրում, անդլակի, անընդհատ, միալար, անընդմեջ
Գուրգուր — Գուրգուրալից, գուրգուրանք պարունակող 

Հնչյունափոխություն 

Վարժություն 1։ Գտնե՛լ, թե որ բառերի կազմության ժամանակ  կատարվել է ձայնավորի հնչյունափոխություն։

Միջնապատ- մեջ , միությունմ, գինեգործ- գինի, կիսալուսին- կես, թիավարել, վիպասան- վեպ, շինարարություն, հիվանդասենյակ, գիրանալ- գէր, գիտուն- գէտ, վիրահատել, վիճահարույց,գիսավոր- գես, հիանալի, լիություն, զինագործ, սիրավեպ- սեր, դիմաքանդակ- դեմ, կինոթատրոն։

Վարժություն 2։ Գտնե՛լ, թե որ բառերի կազմության ժամանակ կատարվել ձայնավորի հնչյունափոխություն։

Հնադարյան- հին, տնական,- տուն, ջրավազան- ջուր, ընչաքաղց, ըղձական- իղձ, ընկուզենի, ազնվական- ազնիվ, գնորդ, վեհապանծ, մտաբերել- միտ, լեռնագործ, հիմնադիր, լրագրեր- գիր, աղավնյակ, վիրակապ- վերք, քմային, գարեհաց, ճգնել, թրթիռ, գունագեղ, միջանկյալ- մեջ,նշաձև- նուշ, գրակալ- գիր, թխամորթ- թուխ, կրաման- կիր, նմանատիպ, սրտակից- սիրտ:

Վարժություն 3։ Գտնե՛լ, թե որ բառերի կազմության ժամանակ  կատարվել ու ձայնավորի հնչյունափոխություն։

Բրդոտ-բուրդ, կարմրախայտ- կարմիր, բվեճ, թմբեր- , ըմպանակ, գնացուցակ, ջրամբար, նշանագրություն, տնական, գթալ, ժողովրդական, խճուղի, խմբակային, մրգահյութ, խնկարկել, տրտնջալ, ոսկեգույն, սրել, գրականություն, աշխարհագրական, լրաբեր, ցորենահատ, առվակ, մթնել, դյուրահալ, հնձել:

Վարժություն 4։ Գտնե՛լ, թե որ բառերի կազմության ժամանակ  կատարվել ը ձայնավորի հնչյունափոխություն։

Տնակ- տուն, մանկական- մանուկ, ծանրամարտ, մանրադրամ, մտադրություն- միտք, մեղրահաց, կիսակառույց- կես, փոքրություն, լրատվական- լուր, քաղցրահամ, սանրել, ընձուղտ, եզրաշերտ, լիտրաչափ, գլխաշոր-գլուխ, ցուցափեղկ, վագրաձի, լուսավորություն, դստրիկ- դուստր, կպրագույն- կուպր, լայնություն, բարձրություն,ծաղկաման- ծաղիկ, մետրանոց, ծաղրանկար, սրամիտ- սուր, ժանրային։

 Թվական անուն 

1.  Գրե՛լ բառերով։
   9- ինը, 12- տասներկրեու, 99- ինիսուն ինը, 50- հիսուն, 60- վացուն, 70- եօթանասուն, 80-ութսուն, 100- հարյուր, 1938- հազար իննը հարյուր երեսունութ, II- երկու, III- երեք, IV- չորս։
2.  Ո՞ր շարքի բոլոր թվականներն են կազմությամբ պարզ
   (արմատական):
   1. տասնինը, երեսուն, ինը
   2. քառասուն, մեկ, հազար
   3. յոթ, միլիարդ, հարյուր
   4. տասը, երկու, տասնմեկ
   5. ինը, միլիարդ, քսանչորս
   6. տասնութ, քսանութ, հարյուր
   7. տասնմեկ, երեսուն, երեք
   8. տասը, երկու, տասնմեկ
3. Դո՛ւրս գրել տեքստում եղած թվականները, որոշե՛լ գրության
   ձևը (արաբական թվանշաններով, այբուբենի տառերով և այլն)։ Թվականները
   գրել բառերով և նշե՛լ տեսակները։ Դո՛ւրս գրել նաև թվականներով
   կազմված բառերը (գոյական, ածական)։
   Զվարթնոց. Վաղարշապատի Ս. Գրիգոր. վաղ միջնադարի հայկական ճարտարապետության
   հուշարձան Արարատյան դաշտում՝ Էջմիածնից 3 կմ հարավ։
   Ըստ հայ պատմիչների վկայության և պահպանված հունարեն արձանագրության՝
   կառուցել է Ներսես Գ Իշխանցի (Շինող) հայոց կաթողիկոսը, և նրա գահակալության
   տարիներից էլ՝ 641-661, արտածվում է Զվարթնոցի կառուցման ժամանակը։
   Ըստ Մովսես Կաղանկատվացու՝ Զվարթնոցը օծվել է 652-ին։ Թ. Թորամանյանի
   կարծիքով շինարարությունը սկսվել է 643-ին և հիմնականում ավարտվել 652-ին։
   Զվարթնոցը կանգուն է եղել մինչև X դ. վերջը. ավերման պատճառի մասին մեզ
   հայտնի պատմական աղբյուրները լռում են։ Ըստ պեղված նյութերի՝ նախքան
   Զվարթնոցը այստեղ եղել են հնագույն և IV-V դդ. կառույցներ։ Տեղանքի ցածրիկ,
   շրջանաձև բլրակը պարագծով շրջապատված է յոթաստիճան բազմանիստ հենապատով
   (բացի հարավարևմտյան մասից, ուր պալատն է)՝ կազմելով սալահատակ
   պատվանդան, որի կենտրոնում կառուցվել է տաճարը։ 1905-ին Թ. Թորամանյանը
   ստեղծեց Զվարթնոցի գիտական վերակազմությունը։ Ըստ պահպանված
   հատակաձևի և այդ վերակազմության՝ կառույցի ծավալատարածական հորինվածքի
   կորիզը քառակոնքն է, որը ցածում շրջապատված է երկհարկ պարարկյալ
   սրահով (տրամագիծը՝ 35,75 մ), իսկ վերևում՝ կիպ պարփակված գլանային պատով։
   Կիսագմբեթ, հիմնական առանցքներով խաչաձև տեղադրված 4 կոնքերը
   միմյանց են կապվում բարդ կտրվածքի, զանգվածեղ, վերևում կամարակապ մայր
   մույթերով՝ գմբեթակիր քառակուսին, որից անցումը թմբուկի բոլորակին իրականացված
   է առագաստների միջոցով։ Կոնքերը, բացի արևելյանից, որը հոծ է և ամփոփում
   է բեմը, իրենց ստորին մասում սյունակազմ են (6-ական սյուն, տրամագիծը՝
   0,6 մ)։ Սյուներն ավարտվում են կողովաձև, խոյազարդ խոյակներով և
   միմյանց կապվում կամարներով։
   Ըստ «Հայկական սովետական հանրագիտարանի»

3- երեք

641-661 – վեց հարյուր քառասունմեկ – վեց հարյուր վացունմեկ

652- վեց հարյուր հիսուներկու

643- վեց հարյուր քառասուներեք

X- տասը

IV-V- չորս- հինգ

1905- հազար իննը հարհուր հինգ

35,75- երեսունհինգ, եօթանասունհինգ

4- չորս

6- վեց

0,6 – զրո ամբողջ վեց տասներոռդ

Շաղկապ 

1.Գտնե՛լ շաղկապները և խմբավորե՛լ (համադասական և
ստորադասական)։
Եթե, իսկույն, այնտեղ, բայց, և, մյուս, բոլոր, թեև, սակայն, որովհետև,
ինչպես, այս, որպեսզի, պատճառով, դեպի, քանզի, նաև, բացի, քանի որ։

Համադասական։  բայց, և, սակայն

Ստորադասական։  թեև, որովհետև, որպեսզի, քանզի, քանի որ
 2. Կազմե՛լ նախադասություններ՝ գործածելով եթե,
որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։

Եթե – Ուրախ կլնեյի եթե եղանակը լավ լիներ։

Որովհետև – Դասարան չեկան որովհետև հավես չունէին։

Սակայն – Մենք ուզումէինք սակայն իրանք դեմ էին։

Իսկ – Ալենն ու Արան ընկերներ են իսկ Արփին ու Միլենան չեն։

և – Ես և՛ Հայսատացի եմ և՛ Լիբանանցի։












2019-2020

https://arpyhakobyan.blogspot.com/p/blog-page_20.html 
ընթերանումներ - https://nunemovsisyanblog.wordpress.com/2019/12/01/ամանորյա-սուրբծննդյան-նյութեր/
https://nunemovsisyanblog.wordpress.com/2018/11/15/համո-սահյան-մի-բուռ-աշուն-բերեք/